In 1819 verschenen de eerste zes afleveringen van de Utopiaansche courant, geschreven door Jean Baptiste Didier Wibmer en uitgegeven door H. Moolenijzer. De inhoud van de krant was sterk satirisch van toon. Na de zesde aflevering greep de overheid in: de auteur, de uitgever en de drukker werden gearresteerd op verdenking van opruiing en belediging van de koning. Drukker en uitgever mochten al snel weer naar huis, maar de auteur werd vervolgd. Deze voerde zelf zijn verdediging, en met succes want hij werd ‘geheel onschuldig verklaard’. Zijn Pleitrede werd in 1819 uitgegeven door A. Vink (zie afbeelding).
Portret van Wibmer, zoals te zien op de titelpagina van zijn Pleitrede
Deze rede vormt een intrigerend en scherpzinnig betoog, waarin, zoals Susanne Gabriëls al eens opmerkte, Wibmer niet zo zeer zijn onschuld bepleit, maar de aanklacht onderuit haalt. Wibmer betoogt niet alleen dat de procureur zijn courant onjuist heeft geïnterpreteerd maar tevens – heel postmodern – dat er geen juiste interpretatie mogelijk is. Om een duistere tekst te kunnen uitleggen, moet men op zoek gaan naar passages ‘waar de Schrijver duidelijk gesproken heeft’. Vanuit dergelijke ‘indices’, eenduidige passages waarover niet gediscussieerd hoeft te worden, kunnen vervolgens parallellen getrokken worden met minder eenduidige passages. Het probleem bij de Utopiaansche courant is echter dat er geen ‘indices’ te vinden zijn, ergo: niemand weet precies wat de schrijver bedoelt. Deze slimme redenaartrant had kennelijk effect, want Wibmer werd vrijgesproken. Na zijn vrijspraak verscheen nummer zeven van de courant. Hierin ging Wibmer echter minder voorzichtig te werk. Als gevolg hiervan werd hij wederom gearresteerd, maar nu veroordeeld tot een tuchthuisstraf van zes jaar.
In de Pleitrede wordt ook duidelijk dat Wibmer zich heeft laten inspireren door een curieus werk dat aan het begin van de achttiende eeuw verscheen: Chef-d’oeuvre d’un inconnu. Dit werk lijkt in Nederland enigszins in vergetelheid geraakt te zijn, maar is een opvallend staaltje van achttiende-eeuwse satirische zotternij. De eerste druk verscheen in 1714 en werd geschreven door Christome Matanasius, waarachter zich Thémiseul de Saint-Hyacinthe (1684-1746) verschuilde. In het geschrift wordt, na een oerwoud van absurdistisch voorwerk, eveneens de spot gedreven met de interpretatie van teksten: een onbenullig gedichtje wordt ruim tweehonderd pagina’s lang aan een uitgebreid onderzoek onderworpen. Het werk was vrij populair en er verschenen verschillende herdrukken. Hieraan werkten belangrijke figuren mee, onder wie Justus van Effen.
(Gegraveerde) titelpagina van Wibmers Pleitrede
Interessant is ook dat Wibmer in de rede enkele details omtrent de productie van de krant prijsgeeft. Uitgever Moolenijzer had met veel succes de Narrensteinsche Courant van Fokke Simonsz. uitgegeven en wilde dit succes graag nog eens herhalen. Daarom vroeg hij Wibmer ook een dergelijke krant te schrijven. Wibmer stond echter een ander soort periodiek voor ogen, ‘bijzonderlijk geschikt om jonge lieden van goeden huize, in snipperen te vermaken.’ Uiteindelijk werden zij het eens, niet in de laatste plaats vanwege de geldnood waarin de auteur verkeerde. Volgens Wibmer, die zichzelf tenslotte probeerde vrij te pleiten, schreef hij vooral om den brode, zodat hij als eerlijke huisvader in staat was zijn gezin te onderhouden. Om deze reden zag hij zich gedwongen te schrijven wat het volk wilde lezen. Vervolgens werd hij echter door de uitgever uitgebuit: deze verdiende niet minder dan f 1200 met het periodiek, terwijl de auteur zich tevreden moest stellen met een schamele f 25,10. Dit was niet ongebruikelijk in een periode waarin de rechten van de auteur nog vastgelegd moesten worden.
Wordt vervolgd.
Wibmer, Jean Baptiste Didier
Pleitrede van den schrijver der Utopiaansche Courant. Te Amsterdam, bij A. Vink. 1819.
8°: π6(π1 + ggv ttl) A-D8 E2; pp. I-II [2] III IV-XII, 1 2-67 [1]
The Library of Curiosities 